Japan, Arita
Edo-periode, 1650 – 1670
Porselein, onderglazuur en emailkleuren, verguldsel
h. 22,5 cm, l. 16 cm
Ottema-Kingma Stichting (NO 01096), in bruikleen gegeven aan Keramiekmuseum Princessehof
Dit porseleinen plastiek in de vorm van een opspringende karper met een zittende man is gemaakt in Japan tussen 1650 en 1670. In deze periode kwam de uitvoer van Japans porselein flink op gang, mede doordat de productie in China stagneerde vanwege interne oorlogen. Enerzijds imiteerde men in Japan het Chinese porselein, waaronder het bekende kraakporselein. Maar al vroeg produceerden de Japanners ook een heel eigen soort porselein, waarvan dit een goed voorbeeld is.
Benkei
De voorstelling van de karper met een figuur op zijn rug, verwijst naar een Japans verhaal uit de twaalfde eeuw. De figuur is de legendarische Benkei, een persoon met bovennatuurlijke krachten. Als kind is hij al uitzonderlijk sterk en is hij bijvoorbeeld in staat om bij een waterval te vechten met deze enorme karper die zijn moeder had verslonden. Als Benkei wordt weergegeven als jonge held, dan wordt hij Onikawa Maru genoemd. Benkei is een heel populair motief in Japan en werd veelvuldig afgebeeld, onder meer op prenten en netsuke (figuur 1 hieronder). Zelfs vandaag de dag is het onderwerp nog populair, maar dan als tatoeage. Ook de afbeelding van de springende karper is een populair thema in Japan, ongetwijfeld vanwege de fraaie dynamische beweging.
Populariteit
Porseleinen figuren van mensen of dieren waren succesvolle exportproducten voor de Japanners. Uit VOC-documenten is af te leiden dat de Nederlanders al vanaf het begin van de handel in porselein tussen de twee landen dergelijke figuren bestelden. In het jaar 1659 werden 100 diversche poppen besteld, en in 1662 maar liefst 1703 cleene vogeltjes. Schildpadden, voor Nederlanders een exotisch dier, vonden ook gretig aftrek. In 1665 werden 295 beeldjes of schildpatten besteld. Deze aantallen beziend is het opmerkelijk dat slechts een twintigtal Japanse porseleinen figuren in Nederlandse musea worden bewaard.
Voor wie meer wil lezen:
- John Ayers, Oliver Impey, J.V.G. Mallet, Porcelain for Palaces. The Fashion for Japan in Europe 165-1750, London 1990
- Soame Jenyns, Japanese Porcelain, London 1965
- Christiaan, J.A. Jorg, Fine & Curious. Japanese Export Porcelain in Dutch Collections , Leiden 2003
Figuur 1:
Oniwakamaru de reuzenkarper bedwingend
Toto-ya Hokkei
Japan, ca. 1830-1832
houtblok druk
Bron: Victoria and Albert Museum, London, (inv. nr. E.3826:1, 2-1916)