Adriaan van Cronenburg (Schagen, ca. 1523 - Bergum ca. 1604), 1552
Olieverf op paneel, 82 x 72 cm
Ottema-Kingma Stichting (OKS 1993-002), in bruikleen gegeven aan het Fries Museum in Leeuwarden
Portret van Gerrolt van Cammingha (1546-1589). Adriaan van Cronenburg portretteerde de jonge Gerrolt ten halve lijve, drie kwart naar links gewend, staande achter een tafel. Hij is gekleed in wambuis, zwart met lichtbruine verticale banen over een hemd met liggend kanten kraagje en kanten manchetten. Hier overheen draagt hij een zwarte tabbaard. Op het hoofd heeft hij een zwarte bonnet met smalle rand. In zijn rechterhand houdt hij een anjer, in zijn linker hand een appel. Op de tafel ligt een wit kleed met daarop een stilleven van verschillende vruchten. Op de voorzijde van het kleed wordt het jaartal 1552 vermeld en de leeftijd van Gerrolt van Cammingha: 6 jaar. De achtergrond wordt gevormd door een landschap, dat rechts voor een groot deel aan het oog wordt onttrokken door een gordijn. Aan de boom links hangen de alliantiewapens van Gerrolt van Cammingha, zoon van de heer van Ameland. De originele lijst heeft een Latijns opschrift, dat vrij vertaald leest als: Met de naam Gerrolt noemen mijn dierbare ouders mij, wiens geschilderde beeltenis u ziet. Cammingha word ik genoemd naar de beroemde familienaam van vaders kant, Herema van moeders kant maar ik heb de naam van mijn grootvader.
Afkomst
Wapenschilden en randschrift getuigen van zijn verheven afkomst. Mogelijk wordt in het portret van de jonge Gerrolt het verder gaan van de familietraditie nog benadrukt door het feit dat de wapenschilden aan een boom met blad zijn opgehangen (stamboom). Anjer en fruit verbeelden mogelijk de liefde: de liefde tot god of tot de naasten en in het laatste geval in combinatie met het randschrift de liefde tot de ouders.
Van Cronenburg
Adriaan van Cronenburg is de eerste met naam bekende Friese portretschilder. Hij signeerde meestal met een cryptogram namelijk A aaa (A drie x a). Omstreeks 1523 is hij te Schagen (N-H) geboren. Hij moet vòòr 1552, het jaar waarin dit portret gemaakt is, naar Friesland zijn gekomen. Vervolgens studeerde hij een aantal jaren aan de universiteit van Leuven om daarna terug te keren naar Friesland. Hij combineerde zijn loopbaan als schilder o.a. met de funktie van grietenij(gemeente)-secretaris. Hij stierf in of kort na 1604.
In het beeldschema van dit portret zijn invloeden te herkennen van Hollandse schilders als Maarten van Heemskerck en Jan van Scorel; in latere portretten ook van de Zuidelijk Nederlanden.
Met Adriaan van Cronenburg start vrij snel het betrekkelijk hoge niveau van de Friese portretschilderkunst
Figuur 1: detail Portret Gerrolt van Cammingha